Pátu: Ye'pamasa na masisere tᵾoñaka wese
Pátu: the “memory powder” of connoisseurs Ye'pamasa
Pátu: el “polvo de la memoria” de los Ye'pamasa
DOI:
https://doi.org/10.15446/ma.v12n2.97157Palabras clave:
pátu, coca, conhecimento tradicional, pensamento, Ye’pamasa, Tukano (pt)pátu, coca, conocimiento tradicional, pensamiento, Ye’pamasa, Tukano (es)
pátu, coca, traditional knowledge, thought, Ye’pamasa, Tukano (en)
Descargas
Wereneôro
A'ti pũripᵾre masiose nií pátu kase kumûa Ye'pamasa naâ tᵾoñase, masise, iñase. Pátu kase ukũ, masiõ weseti wesĩrikare wiôse tᵾoñama buera pekasa tohowero yoaka te bahutiro weroho nisiti. Tohonika basa wi'íseri ᵾhᵾâ wetiâra ñase nií nise tutuâ yᵾrᵾka te kasere bue, masiô wero ᵾ'asa nitise noho nikapa. Te pátu na Ye'pamasa mâ Ʉmᵾkoho Ñekᵾ pᵾ kᵾoseti nᵾkapi. A'ti ᵾ'mᵾkoho, a'tipati, masa tohonika a'ti di'tapᵾ de'ro nise da're bahureôti kᵾopi. Tere buâ ba'â tᵾoña duhî wegᵾ. Kᵾ toho weke niyuro a'to kateropᵾre te kumûare basese, kihti ukũse, basase tᵾoña wakũnᵾrᵾ wese nií. A'tiro nipa, a'tiro nisa, a'tiro nirô toho wasa nisê waka wetamose kumûre na tᵾoke merâ.
Resumo
Este artigo intitulado Pátu: o “pó da memória” dos conhecedores ye'pamasa (Tukano) abarca um conjunto amplo e complexo de ideias, concepções e perspectivas a respeito do pátu dos Ye'pamasa, tal como fazem e pensam os kumûa ye'pamasa. Talvez por ser uma temática complexa e que foi silenciada há muito tempo através da destruição das basaka wi’íseri (malocas) pelos não-indígenas, têm-se pouco investimentos de pesquisa e estudo sobre ela no alto Rio Negro. Para os Ye'pamasa, o pátu foi usado pelo Ʉmᵾkoho Ñekᵾ para intuir e pensar a construção do a’tipati (mundo) e a criação dos primeiros seres humanos. Esse produto, ao ser consumido, ativa os conhecimentos tradicionais, baseados no kiti ukũse (narrativas míticas), basese (“benzimentos”) e basase (cerimônias de rituais de cantos/danças) que se ouve e escuta dos especialistas ye’pamasᵾ (tukano). Assim, o pátu é entendido como tᵾoñakawese, o pó da memória dos Ye'pamasa, um elemento de uso dos especialistas para a produção, reprodução e construção de conhecimentos tradicionais.
This article entitled Pátu: the “dust of memory” of the Ye'pamasa (Tukano) encompasses a wide and complex set of ideas, conceptions and perspectives regarding the pátu of the Ye'pamasa, just as the kumûa ye'pamasa do and think. Perhaps because it is a complex theme and has been silenced for a long time due to the destruction of basaka wi’íseri (malocas) by non-indigenous people, there is little investment in research and study on it in the upper Rio Negro. For the Ye'pamasa, the pátu was used by Ʉmᵾkoho Ñekᵾ to intuit and think about the construction of the a'tipati (world) and the creation of the first human beings. This product, when consumed, activates traditional knowledge, based on kiti ukũse (mythical narratives), basese ("blessings") and basase (ceremonies of singing / dancing rituals) that you hear and hear from ye'pamasᵾ (tukano specialists). Thus, the pátu is understood as tᵾoñakawese, the memory powder of the Ye'pamasa, an element of use by specialists for the production, reproduction and construction of traditional knowledge.
Este artículo titulado Pátu: el “polvo de la memoria” de los Ye'pamasa (Tukano) engloba un amplio y complejo conjunto de ideas, concepciones y perspectivas sobre los Ye'pamasa pátu, tal y como hacen y piensan los kumûa ye'pamasa. Quizás por tratarse de una temática compleja que ha sido silenciada durante mucho tiempo a causa de la destrucción de basaka wi’íseri (malocas) por parte de personas no indígenas, hay poca inversión en su investigación y estudio en el alto Río Negro. Para los Ye'pamasa, el pátu fue utilizado por Ʉmᵾkoho Ñekᵾ para intuir y pensar sobre la construcción del a'tipati (mundo) y la creación de los primeros seres humanos. Cuando se utiliza esta sustancia se activa el conocimiento tradicional, basado en kihti ukũse (narrativas míticas), basese ("bendiciones") y basase (ceremonias rituales de canto / baile) que se escucha de ye'pamasᵾ (especialistas en tukano). Así, el pátu se entiende como tᵾoñakawese, el polvo de memoria de los Ye'pamasa, elemento de uso de los especialistas para la producción, reproducción y construcción de conocimientos tradicionales.
Referencias
AZEVEDO, Dagoberto Lima. (2018). Agenciamento do mundo pelos kumûã Ye’pamahsã: o conjunto dos basesena organização do espaço Di’ta Nuhku: ye'pamasa mahsise, tʉoñase bahsesepʉ sañase nisé mahsiõri turi ni. Manaus: EDUA, Coleção Reflexividades Indígenas.
Oficina de Pátu (2019). Comunidade. Serra do Mucura. Médio Rio Tiquié/Terra Indígena do Alto Rio Negro-AM
GENTIL TUKANO, G. (1983). Epadu é tradição Cultural. In: Ricardo, Carlos Alberto (Ed.), Povos Indígenas do Brasil (p.38). São Paulo: CEDI.
PÃRÕKUMÛ, Umusĩ (Firmiano Arantes Lana) e Kẽhíri, Tõrãmũ (Luiz Gomes Lana). (1995). Antes o Mundo Não Existia - Mitologia dos Antigos Desana - Kẽhíriporã. São João Batista do Rio Tiquié: UNIRT; São Gabriel da Cachoeira: FOIRN.
RAMIREZ, Henri. (1997). A fala tukano dos Ye’pâ-Masa. Manaus: Inspetoria Salesiana da Amazônia Cedem.
ECHEVERRI, Juan Álvaro e Pereira, Edmundo. (2005). “Mambear coca não é pintar a boca de verde”: Notas sobre a origem e o uso ritual da coca amazônica. In: Labate, Beatriz Caiuby e Gaulart, Sandra Lucia (Orgs.), O uso ritual das plantas do poder (pp. 117-185). Campinas, SP: Mercado da Letras.
Cómo citar
APA
ACM
ACS
ABNT
Chicago
Harvard
IEEE
MLA
Turabian
Vancouver
Descargar cita
CrossRef Cited-by
Dimensions
PlumX
Visitas a la página del resumen del artículo
Descargas
Licencia

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución-NoComercial-SinDerivadas 4.0.
Los autores son responsables de todas las autorizaciones que la publicación de sus contribuciones pueda requerir. Cuando el manuscrito sea aceptado para publicación, los autores deberán enviar una declaración formal sobre la autenticidad del trabajo, asumiendo personalmente la responsabilidad por todo lo que el artículo contenga e indicando expresamente su derecho a editarlo. La publicación de un artículo en Mundo Amazónico no implica la cesión de derechos por parte de sus autores; sin embargo, el envío de la contribución representa autorización de los autores a Mundo Amazónico para su publicación. En caso de realizarse una reimpresión total o parcial de un artículo publicado en Mundo Amazónico, ya sea en su idioma original o en una versión traducida, se debe citar la fuente original. Los artículos publicados en la revista están amparados por una licencia Creative Commons 4.0.
Los autores que publican en esta revista están de acuerdo con los siguientes términos:
- Los autores conservan el copyright y otorgan a la revista el derecho de la primera publicación, con el trabajo simultáneamente licenciado bajo una Creative Commons Attribution License que permite a otros compartir el trabajo con el reconocimiento de la autoría y la publicación inicial en esta revista.
- Los autores pueden hacer arreglos contractuales adicionales para la distribución no-exclusiva de la versión publicada en la revista (por ejemplo, colocar en un repositorio institucional o publicarlo en un libro), con el reconocimiento de su publicación inicial en esta revista.