Publicado

2021-07-07

Pátu: Ye'pamasa na masisere tᵾoñaka wese

Pátu: the “memory powder” of connoisseurs Ye'pamasa

Pátu: el “polvo de la memoria” de los Ye'pamasa

DOI:

https://doi.org/10.15446/ma.v12n2.97157

Palavras-chave:

pátu, coca, conhecimento tradicional, pensamento, Ye’pamasa, Tukano (pt)
pátu, coca, conocimiento tradicional, pensamiento, Ye’pamasa, Tukano (es)
pátu, coca, traditional knowledge, thought, Ye’pamasa, Tukano (en)

Downloads

Autores

  • Dagoberto Lima Azevedo Programa de Pós-Graduação em Antropologia-PPGAS/UFAM

Wereneôro

A'ti pũripᵾre masiose nií pátu kase kumûa Ye'pamasa naâ tᵾoñase, masise, iñase. Pátu kase ukũ, masiõ weseti wesĩrikare wiôse tᵾoñama buera pekasa tohowero yoaka te bahutiro weroho nisiti. Tohonika basa wi'íseri ᵾhᵾâ wetiâra ñase nií nise tutuâ yᵾrᵾka te kasere bue, masiô wero ᵾ'asa nitise noho nikapa. Te pátu na Ye'pamasa mâ Ʉmᵾkoho Ñekᵾ pᵾ kᵾoseti nᵾkapi. A'ti ᵾ'mᵾkoho, a'tipati, masa tohonika a'ti di'tapᵾ de'ro nise da're bahureôti kᵾopi. Tere buâ ba'â tᵾoña duhî wegᵾ. Kᵾ toho weke niyuro a'to kateropᵾre te kumûare basese, kihti ukũse, basase tᵾoña wakũnᵾrᵾ wese nií. A'tiro nipa, a'tiro nisa, a'tiro nirô toho wasa nisê waka wetamose kumûre na tᵾoke merâ.

Resumo

Este artigo intitulado Pátu: o “pó da memória” dos conhecedores ye'pamasa (Tukano) abarca um conjunto amplo e complexo de ideias, concepções e perspectivas a respeito do pátu dos Ye'pamasa, tal como fazem e pensam os kumûa ye'pamasa. Talvez por ser uma temática complexa e que foi silenciada há muito tempo através da destruição das basaka wi’íseri (malocas) pelos não-indígenas, têm-se pouco investimentos de pesquisa e estudo sobre ela no alto Rio Negro. Para os Ye'pamasa, o pátu foi usado pelo Ʉmᵾkoho Ñekᵾ para intuir e pensar a construção do a’tipati (mundo) e a criação dos primeiros seres humanos. Esse produto, ao ser consumido, ativa os conhecimentos tradicionais, baseados no kiti ukũse (narrativas míticas), basese (“benzimentos”) e basase (cerimônias de rituais de cantos/danças) que se ouve e escuta dos especialistas ye’pamasᵾ (tukano). Assim, o pátu é entendido como tᵾoñakawese, o pó da memória dos Ye'pamasa, um elemento de uso dos especialistas para a produção, reprodução e construção de conhecimentos tradicionais.

This article entitled Pátu: the “dust of memory” of the Ye'pamasa (Tukano) encompasses a wide and complex set of ideas, conceptions and perspectives regarding the pátu of the Ye'pamasa, just as the kumûa ye'pamasa do and think. Perhaps because it is a complex theme and has been silenced for a long time due to the destruction of basaka wi’íseri (malocas) by non-indigenous people, there is little investment in research and study on it in the upper Rio Negro. For the Ye'pamasa, the pátu was used by Ʉmkoho Ñek to intuit and think about the construction of the a'tipati (world) and the creation of the first human beings. This product, when consumed, activates traditional knowledge, based on kiti ukũse (mythical narratives), basese ("blessings") and basase (ceremonies of singing / dancing rituals) that you hear and hear from ye'pamas (tukano specialists). Thus, the pátu is understood as toñakawese, the memory powder of the Ye'pamasa, an element of use by specialists for the production, reproduction and construction of traditional knowledge.

Este artículo titulado Pátu: el “polvo de la memoria” de los Ye'pamasa (Tukano) engloba un amplio y complejo conjunto de ideas, concepciones y perspectivas sobre los Ye'pamasa pátu, tal y como hacen y piensan los kumûa ye'pamasa. Quizás por tratarse de una temática compleja que ha sido silenciada durante mucho tiempo a causa de la destrucción de basaka wi’íseri (malocas) por parte de personas no indígenas, hay poca inversión en su investigación y estudio en el alto Río Negro. Para los Ye'pamasa, el pátu fue utilizado por Ʉmᵾkoho Ñek para intuir y pensar sobre la construcción del a'tipati (mundo) y la creación de los primeros seres humanos. Cuando se utiliza esta sustancia se activa el conocimiento tradicional, basado en kihti ukũse (narrativas míticas), basese ("bendiciones") y basase (ceremonias rituales de canto / baile) que se escucha de ye'pamasᵾ (especialistas en tukano). Así, el pátu se entiende como toñakawese, el polvo de memoria de los Ye'pamasa, elemento de uso de los especialistas para la producción, reproducción y construcción de conocimientos tradicionales.

Referências

AZEVEDO, Dagoberto Lima. (2018). Agenciamento do mundo pelos kumûã Ye’pamahsã: o conjunto dos basesena organização do espaço Di’ta Nuhku: ye'pamasa mahsise, tʉoñase bahsesepʉ sañase nisé mahsiõri turi ni. Manaus: EDUA, Coleção Reflexividades Indígenas.

Oficina de Pátu (2019). Comunidade. Serra do Mucura. Médio Rio Tiquié/Terra Indígena do Alto Rio Negro-AM

GENTIL TUKANO, G. (1983). Epadu é tradição Cultural. In: Ricardo, Carlos Alberto (Ed.), Povos Indígenas do Brasil (p.38). São Paulo: CEDI.

PÃRÕKUMÛ, Umusĩ (Firmiano Arantes Lana) e Kẽhíri, Tõrãmũ (Luiz Gomes Lana). (1995). Antes o Mundo Não Existia - Mitologia dos Antigos Desana - Kẽhíriporã. São João Batista do Rio Tiquié: UNIRT; São Gabriel da Cachoeira: FOIRN.

RAMIREZ, Henri. (1997). A fala tukano dos Ye’pâ-Masa. Manaus: Inspetoria Salesiana da Amazônia Cedem.

ECHEVERRI, Juan Álvaro e Pereira, Edmundo. (2005). “Mambear coca não é pintar a boca de verde”: Notas sobre a origem e o uso ritual da coca amazônica. In: Labate, Beatriz Caiuby e Gaulart, Sandra Lucia (Orgs.), O uso ritual das plantas do poder (pp. 117-185). Campinas, SP: Mercado da Letras.

Como Citar

APA

Azevedo, D. L. . (2021). Pátu: Ye’pamasa na masisere tᵾoñaka wese. Mundo Amazónico, 12(2), 153–164. https://doi.org/10.15446/ma.v12n2.97157

ACM

[1]
Azevedo, D.L. 2021. Pátu: Ye’pamasa na masisere tᵾoñaka wese. Mundo Amazónico. 12, 2 (jul. 2021), 153–164. DOI:https://doi.org/10.15446/ma.v12n2.97157.

ACS

(1)
Azevedo, D. L. . Pátu: Ye’pamasa na masisere tᵾoñaka wese. Mundo Amazon. 2021, 12, 153-164.

ABNT

AZEVEDO, D. L. . Pátu: Ye’pamasa na masisere tᵾoñaka wese. Mundo Amazónico, [S. l.], v. 12, n. 2, p. 153–164, 2021. DOI: 10.15446/ma.v12n2.97157. Disponível em: https://revistas.unal.edu.co/index.php/imanimundo/article/view/97157. Acesso em: 14 jul. 2024.

Chicago

Azevedo, Dagoberto Lima. 2021. “Pátu: Ye’pamasa na masisere tᵾoñaka wese”. Mundo Amazónico 12 (2):153-64. https://doi.org/10.15446/ma.v12n2.97157.

Harvard

Azevedo, D. L. . (2021) “Pátu: Ye’pamasa na masisere tᵾoñaka wese”, Mundo Amazónico, 12(2), p. 153–164. doi: 10.15446/ma.v12n2.97157.

IEEE

[1]
D. L. . Azevedo, “Pátu: Ye’pamasa na masisere tᵾoñaka wese”, Mundo Amazon., vol. 12, nº 2, p. 153–164, jul. 2021.

MLA

Azevedo, D. L. . “Pátu: Ye’pamasa na masisere tᵾoñaka wese”. Mundo Amazónico, vol. 12, nº 2, julho de 2021, p. 153-64, doi:10.15446/ma.v12n2.97157.

Turabian

Azevedo, Dagoberto Lima. “Pátu: Ye’pamasa na masisere tᵾoñaka wese”. Mundo Amazónico 12, no. 2 (julho 7, 2021): 153–164. Acessado julho 14, 2024. https://revistas.unal.edu.co/index.php/imanimundo/article/view/97157.

Vancouver

1.
Azevedo DL. Pátu: Ye’pamasa na masisere tᵾoñaka wese. Mundo Amazon. [Internet]. 7º de julho de 2021 [citado 14º de julho de 2024];12(2):153-64. Disponível em: https://revistas.unal.edu.co/index.php/imanimundo/article/view/97157

Baixar Citação

CrossRef Cited-by

CrossRef citations0

Dimensions

PlumX

Acessos à página de resumo

236

Downloads

Não há dados estatísticos.